Γενική Γραμματεία Θρησκευμάτων του ΥΠ.ΠΑΙ.Θ.
Σύντομη Ιστορική Ανασκόπηση

1822

Στην Α΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου που αποτελεί την πρώτη συνέλευση του νομοθετικού σώματος του νέου Ελληνικού κράτους (Επίδαυρος, 20 Δεκεμβρίου 1821 - 16 Ιανουαρίου 1822), ψηφίστηκε την 1η Ιανουαρίου 1822 το «Προσωρινὸν Πολίτευμα τῆς Ἐλλάδος», που αποτελεί το πρώτο Σύνταγμα της Ελλάδας. Στο κείμενο αυτό μεταξύ άλλων ορίζεται ότι η Διοίκηση αποτελείται από δύο «σώματα», το «Βουλευτικὸν»  και το «Ἐκτελεστικόν». Το Εκτελεστικό σώμα εκλέγει οκτώ υπουργούς ενιαύσιας θητείας, ένας εκ των οποίων είναι «ὁ τῆς Θρησκείας». Διορίζεται μάλιστα ως «Μίνιστρος τῶν Θρησκευτικῶν» ο επίσκοπος Ανδρούσης Ιωσήφ (Προσωρινὸν Πολίτευμα τῆς Ἐλλάδος κατά τὴν ἐν Ἐπιδαύρῳ Α΄ Ἐθνικὴν Συνέλευσιν, σελ. 9).

1823

Στη Β΄ Εθνοσυνέλευση που έγινε ένα χρόνο αργότερα στο Άστρος αναθεωρήθηκε το «Προσωρινὸν Πολίτευμα τῆς Ἐλλάδος» και ψηφίστηκε νέο Σύνταγμα με την ονομασία «Νόμος τῆς Ἐπιδαύρου», δείχνοντας με αυτόν τον τρόπο τη συνέχεια του νέου Συντάγματος με το προηγούμενο. Στο κείμενο αυτό ορίζεται ότι το Εκτελεστικό σώμα έχει επτά υπουργούς, ένας εκ των οποίων εξακολουθεί να είναι «ὁ τῆς Θρησκείας» (Προσωρινὸν Πολίτευμα τῆς Ἐλλάδος κατά τὴν ἐν Ἄστρει Α΄ Ἐθνικὴν Συνέλευσιν, σελ. 5).

1827

Στο «Πολιτικὸν Σύνταγμα τῆς Ἐλλάδος» της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης της Τροιζήνας γίνεται λόγος για τους έξι Γραμματείς της Επικρατείας από τους οποίους αποτελείται η νομοτελεστική εξουσία, ένας εκ των οποίων είναι «ὁ ἐπὶ τοῦ δικαίου καὶ  τῆς παιδείας», στις αρμοδιότητες του οποίου συγκαταλέγονται τα θέματα θρησκευμάτων.

1832

Το «Ηγεμονικό» Σύνταγμα του 1832, το οποίο δεν εφαρμόστηκε ποτέ, όριζε ότι οι Υπουργοί Γραμματείς είναι επτά (κατ’ ανώτατο όριο), ένας εκ των οποίων ήταν «ὁ ἐπὶ τῶν Ἐκκλησιαστικῶν καὶ τῆς Δημοσίου Ἐκπαιδεύσεως».

1833

Ο Βασιλιάς Όθωνας με διάταγμά του ορίζει ότι όλοι οι επικεφαλής των Υπουργείων θα ονομάζονται εις το εξής «Γραμματεῖς τῆς Ἐπικρατείας». Ένας εξ αυτών είναι και «ὁ ἐπὶ τῶν Ἐκκλησιαστικῶν καὶ τῆς Δημοσίου Ἐκπαιδεύσεως» (ΦΕΚ 2 Α΄/22-02-1833). Στο ίδιο φύλλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως αναγράφεται χαρακτηριστικά, σχετικά με τον σκοπό της Γραμματείας επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως, ότι «θέλομεν ἀπονέμει εἰς αὐτοὺς (τους υπηκόους μας οποιασδήποτε θρησκείας) τὴν ἐντελεστάτην , ὡς πρὸς τὰς θρησκευτικάς των δοξασίας, ἐλευθερίαν». Το ίδιο έτος ιδρύονται με Βασιλικό Διάταγμα οι επτά Γραμματείες, καθεμία από τις οποίες ο αντίστοιχος Γραμματέας της Επικρατείας τη διοικεί ως ανώτατος διευθυντής. Το Βασιλικό Διάταγμα της ίδρυσης των επτά Γραμματειών ορίζει ότι η Γραμματεία «ἐπὶ τῶν Ἐκκλησιαστικῶν καὶ τῆς Δημοσίου Ἐκπαιδεύσεως» είναι τέταρτη κατά την τάξη των Γραμματειών (ΦΕΚ 13 Α΄/10-04-1833).

1844

Με το Σύνταγμα του 1844 οι Γραμματείες της Επικρατείας ονομάζονται Υπουργεία και οι Γραμματείς της Επικρατείας Υπουργοί.

1846

Το 1846 ο νόμος ΛΓ΄ « Περὶ διοργανισμοῦ τῶν Ὑπουργείων» (ΦΕΚ 14 Α΄/07-06-1846), καθιερώνει και νομοθετικά τον όρο Υπουργεία. Διατηρεί  τα επτά Υπουργεία, που μέχρι πρότινος ονομάζονταν Γραμματείες της Επικρατείας, αλλά προβλέπει για πρώτη φορά τη διαίρεση της εσωτερικής υπηρεσίας των Υπουργείων σε τμήματα και εισάγει το θεσμό του Γενικού Γραμματέα. Ο ίδιος νόμος ορίζει ότι το προσωπικό του Υπουργείου «τῶν Ἐκκλησιαστικῶν καὶ τῆς Δημοσίου Ἐκπαιδεύσεως» αποτελείται από δύο τμηματάρχες, τρείς Γραμματείς α΄ και β΄ τάξεως, τρείς Γραφείς α΄, β΄ και γ΄ τάξεως και δύο κλητήρες.

1852

Με το νόμο ΣΙΕ΄ της 16ης Δεκεμβρίου 1852, προστίθεται ένας υπουργικός γραμματέας  και ένας γραφέας α΄ τάξεως (ΦΕΚ 65 Α΄/20-10-1852).

1856

Τέσσερα χρόνια αργότερα το 1856 με το νόμο ΤΟΣΤ΄ που ψηφίστηκε στις 12-10-1856, προστίθεται ένας Υπουργικός γραμματέας α΄ τάξεως (ΦΕΚ 60 Α΄/20-10-1856).

1925

Με Νομοθετικό Διάταγμα στις 29-12-1925 (ΦΕΚ 5 Α΄/08-01-1926) ιδρύεται στην Κεντρική Υπηρεσία του Υπουργείου των Εκκλησιαστικών, η Διεύθυνση Θρησκευμάτων, ο προϊστάμενος της οποίας φέρει τον τίτλο του Γενικού Διευθυντή και ασκεί μαζί με τον Υπουργό την ανώτατη εποπτεία «ἐπὶ τῶν Ἐκκλησιαστικῶν» ή με ειδική εντολή του Υπουργού την εποπτεία «ἐπὶ εἰδικῶν θεμάτων». Ο Γενικός Διευθυντής Θρησκευμάτων αναλαμβάνει επίσης όλα τα καθήκοντα και τις δικαιοδοσίες που μέχρι τώρα είχε ο τμηματάρχης των Εκκλησιαστικών. 

1926

Με νέο Νομοθετικό Διάταγμα το Υπουργείο των «Ἐκκλησιαστικῶν καὶ τῆς Δημοσίας Ἐκπαιδεύσεως» μετονομάζεται σε Υπουργείο «Θρησκευμάτων καὶ Παιδείας», το οποίο αποτελείται από δώδεκα τμήματα, πρώτο από τα οποία είναι το Τμήμα των Θρησκευμάτων. Το ίδιο Νομοθετικό Διάταγμα καταργεί αυτό του 1925, που προέβλεπε την ίδρυση της Διεύθυνσης Θρησκευμάτων (ΦΕΚ  140 Α΄/29-04-1926).

1937

Η Διεύθυνση Θρησκευμάτων δημιουργείται και πάλι. Με τον Αναγκαστικό Νόμο 782 (ΦΕΚ  267 Α΄/15-07-1937) καθιερώνεται για το Υπουργείο «Θρησκευμάτων και Παιδείας» η ονομασία Υπουργείο «Θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας».

1951

Με τον Αναγκαστικό Νόμο 1671 (ΦΕΚ 33 Α΄/28-01-1951) το Υπουργείο «Θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας»  μετονομάζεται σε Υπουργείο «Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων», ονομασία που διατηρείται μέχρι το 2009.

1976

Με το Π.Δ. 147 (ΦΕΚ 56 Α΄/15-03-1976) δημιουργείται η  Γενική Διεύθυνση Θρησκευμάτων, η οποία συγκροτείται από τρείς Διευθύνσεις:

α) της «Ἐκκλησιαστικῆς Διοικήσεως», η οποία περιλαμβάνει δύο τμήματα: 1) το Τμήμα Εκκλησιαστικών Διοικητικών Θεμάτων και 2) το Τμήμα Ιερών Ναών, Ιερών Μονών και  Εφημεριακού Κλήρου,

β) της «Ἐκκλησιαστικῆς Ἐκπαιδεύσεως και Θρησκευτικῆς Ἀγωγῆς», την οποία συγκροτούν τα τμήματα: 1) Προσωπικού και 2) Διοικητικού,  και

γ) της «Ἑτεροδόξων και Ἑτεροθρήσκων», που συγκροτείται από τα τμήματα 1) Ετεροδόξων και 2) Ετεροθρήσκων.

1987

Με το Π.Δ. 417 (ΦΕΚ 186 Α΄/19-10-1987) συστήνεται, για πρώτη φορά, η Γενική Γραμματεία Θρησκευμάτων και προβλέπεται θέση Γενικού Γραμματέα ως Προϊσταμένου αυτής με βαθμό 1ο της κατηγορίας των ειδικών θέσεων. Στις αρμοδιότητες της Γενικής Γραμματείας Θρησκευμάτων ανήκει η εφαρμογή της Κυβερνητικής πολιτικής στον τομέα των Θρησκευμάτων, καθώς και οι αρμοδιότητες των Διευθύνσεων που μέχρι τότε υπάγονταν στη Γενική Διεύθυνση Θρησκευμάτων.

2014

Στο Προεδρικό Διάταγμα 114/2014 «Οργανισμός Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων» (ΦΕΚ 181/Α’/29-8-2014) περιελήφθη για πρώτη φορά ως πεδίο της αποστολής του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων η  προστασία της ελευθερίας της θρησκευτικής συνείδησης και της θρησκευτικής λατρείας και η εποπτεία των λειτουργών όλων των γνωστών θρησκειών. Ειδικότερα, ως  σκοπός της Γενικής Γραμματείας Θρησκευμάτων αναφέρεται η εποπτεία του θρησκευτικού εκπαιδευτικού συστήματος και η σύνδεση θρησκείας και πολιτισμού με την ταυτόχρονη προαγωγή δράσεων κατά της μισαλλοδοξίας και υπέρ των διαθρησκευτικών σχέσεων. Συνεπώς, αναδεικνύεται η ανάγκη για νέες πολιτικές  προτεραιότητες που αντανακλούν τη σύγχρονη πραγματικότητα. Σε αυτό το πλαίσιο ιδρύθηκε για πρώτη φορά Τμήμα Θρησκευτικών Ελευθεριών και Διαθρησκευτικών Σχέσεων υπό τη Διεύθυνση Θρησκευτικής Εκπαίδευσης.

2018

Βάσει του Προεδρικού Διατάγματος 18/2018 «Οργανισμός Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων» (ΦΕΚ 31/Α/23-2-2018), η Γενική Γραμματεία Θρησκευμάτων περιλαμβάνει:

I) τη Διεύθυνση Θρησκευτικής Διοίκησης, η οποία περιλαμβάνει τα τμήματα:
     α. Εκκλησιαστικής Διοίκησης,
     β. Ετεροθρήσκων και Ετεροδόξων και
     γ. Μουσουλμανικών Υποθέσεων

ΙΙ) τη Διεύθυνση Θρησκευτικής Εκπαίδευσης, η οποία περιλαμβάνει τα τμήματα:
     α. Εκκλησιαστικής και Θρησκευτικής Εκπαίδευσης,
     β. Θρησκευτικών Ελευθεριών και Διαθρησκευτικών  Σχέσεων και
     γ. Μουσουλμανικών Ιεροσπουδαστηρίων

Από τη σύσταση της Γενικής Γραμματείας Θρησκευμάτων διετέλεσαν Γενικοί Γραμματείς οι:

ΠΕΤΡΟΣ ΓΕΜΤΟΣ (06.07.1989 έως 07.12.1989)

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ (31.05.1990 έως 06.10.1993)

ΙΩΑΝΝΗΣ Μ. ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ (31.08.2001 έως 2.03.2004)

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΛΑΝΤΖΗΣ (07.07.2011)